Euskal sentimenduei ahotsa jartzea, doinuez laguntzea eta errimak eranstea ez al da artea? Geroz eta gehiago dira euskal musikariak, eta musika horren baitan, adaxka berri asko eta anitzak sortzen ari dira azken urteotan. Besteak beste, euskal trap-a eta rap-a dira horietako batzuk; belaunaldi berriak dakartzatenak.
Euskal musika beti izan da zuzena eta dotorea; baina, mugatua. Eta muga horiez gaindi abiatzea izan da euskal rap-aren lehenengo urratsa. Metrika baten barruan, euskaratik eta euskaraz, gizartean eragiten duen musika da. Horren eredu dira 2zio, La Basu, Gorpuzkingz eta Arrano Pertsa taldeak. Euskal musikaren betiko eskemak haustera datoz belaunaldi berriak; belarriak prest eta ahoak bizi.
2zio: “Talde bakoitzak bere alea ekartzen dio raparen paisaiari”.
Euskal rap talde ezaguna da 2zio. Hiru taldekideak osatzen dute taldea: Odei Barrosok (ahotsa), Gorka Rodriguezek (ahotsa) eta Jo Olaskoagak (DJ). 2010. urtean sortu zen taldea, eta hiru disko atera dituzte gaur arte: Pausuz Pausu (2013), Bideak (2015) eta Orain eta hemen (2018).
La Basu: “Kendu behar da beldurra, oholtza gainean disfrutatu eta buruan duzuna kaleratu”.
Euskal rap abeslaria da La Basu. Txikitatik da raparen oso zalea, eta geroztik, oholtzaren gainean disfrutatzearen alde egiten du. 90eko hamarkadan ekin zion rapari, eta, geldialdi batzuk egin behar izan dituen arren, bost disko kaleratu ditu gaur arte: #k (2001), Remixes (2013), Aire es vida (2015), Izotza erregina (2016) eta Ni naiz izotz erregina (2017).
Gorpuzkingz: “Hobetu ezin daitekeena beti hobetzen dugu”.
Euskal Herrian sortutako euskal trap taldea da Gorpuzkingz. “Euskal Herriko traparen heroi” gisa dira ezagunak. Euskaraz eta kaleko hitzekin osatzen dituzte letrak.Hiruk osatzen dute taldea: Zakil Onill-ek, Big Txikik eta Donald Trap-ek. Bi disko aurkeztu dituzte gaur arte: Mixtape bat (2018) eta Hondarribiagra (2019).Arrano Pertxa: “Hip hop-a beti izan da ‘pitokrazia’ bat, eta horrek ez dio onik egiten ez musikari ezta bizitzari ere”.
Euskal hip hop taldea da Arrano Pertxa. Urko Gonzalezek eta David Rodriguezek osatzen dute taldea. Hasiera batean, bakoitzak bere bidea egiten zuen eta bere proiektuak zituen. 2017an, ordea, elkartu eta elkarrekin sortzen hasi ziren.
Gaur arte behintzat, disko bakarra atera du taldeak: Jaungoikoa, dirua eta erritmo zaharra (2018).
Urteen poderioz, eboluzionatzen ari da euskal musikaren eszenatokia, eta horrek pozten du Benito Lertxundi abeslaria. Izan ere, geroz eta anitzagoa da euskal kantugintza, eta geroz eta gehiago dira oholtzaratzen diren euskal emakume abeslariak ere.
Benito Lertxundi: “Adierazten dugun horrek eragina izango duela pentsatzen dugu, eta horregatik adierazten dugu”.
Euskal abeslari ezaguna da Benito Lertxundi. Folk musika beste zenbait genero musikalekin nahastu dituena. Ez Dok Amairu taldeko kide izan zen, baina ezagunagoa da bakarlari bezela eraiki duen ibilbidearekin.
Hamaika disko eta abestiren jabe da Lertxundi, eta arrakasta handikoak dira gehienak; jendearen memorian iltzatuta geratu diren zenbait kantu egin baititu.
“Protesta kantu” gisa definitzen du rap-a Lertxundik; komunikatzeko eta barne sentimenduak azaleratzeko tresna aberats gisa. Belaunaldi aldaketaz mintzo da Lertxundi, eta marrazki honen bitartez ilustratzen ditu Maianak, Benito Lertxundi eta Euskal Rap-a.
Maiana Agorrody I Maianaren marrazkiak hemen: Maianaren marrazkiak
Aitzindari, salbatzaile
Peru Iparragirre I Peruri buruzko informazioa
Zaila irudi lezake Benito Lertxundirengandik –edo Ez Dok Amairu eta enparauen Euskal Kantagintza Berritik– abiatu eta egungo euskal raperaino lerro zuzen bat marrazteak. Konplikatua, folklorekeriazko «Euskal Musika» etiketa amalgama bazter uzten badugu, behintzat. Badaude, ordea, gerturatzen dituzten elementuak; hizkuntzaz gain, alegia. Lertxundik dio egungo rap taldeek egiten dutena protesta kantua dela, aldarri bat, askapen egarri. Askapen egarri horri ahotsa ematen zion, era berean, Kantagintza Berriak, herri baten izan nahiari, folkaren bitartez.
Euskal Kantagintza Berria eta izan zuen eragina kontuan hartu gabe, hala ere, are zailagoa da gaur egungo euskal rapa imajinatzea. Dena dela, eta Voltaire parafraseatuz, ez balitz existituko asmatu egin beharko litzateke; hain zuzen ere, Negu Gorriakek, lehenik, eta Selektah Kolektiboak, gero, egin bezala.
Ezinezkoa da euskal raparen eszena askotarikoa lau hitzetan biltzea, agortzea. Bideo hauetan elkarrekiko belarriprest eta ahobizi dakuskizuen hauek lagin interesgarria osatzen dute, alabaina: Arrano Pertxa, La Basu, Gorpuzkingz, 2ZIO eta Nizuri Tazuneri taldeetako kideek ur beti berriaren iturri berritzailetik edaten dute.
Berritzeak tradizio luzea du gurean, musikari dagokionean, behintzat. Ez da berritzea berritze hutsagatik, ordea, ez eta tradizioa tradizio hutsagatik ere. Eguneroko lanaren ondorio da gaur egungo panorama musikala, gogoz eta gustuz egindako lanaren ondorio. Gaurgero egindakoa ahaztu gabe aurrera begiratzen duen ekina, kontserbazio hutsean erori gabe.
Lertxundiren hitzei tira egiten jarraitzeagatik, adierazteko beharretik uler daiteke hau guztiau. Adierazteko moduak aldatu arren adierazitako horrek eraginik izango duela, zerbait aldatuko duela, hori da esperantza. Gorpuzkingz taldearen aurkezpen hitzak lapurtuz esateko: guztiak dira aitzindari, guztiak euskal kulturaren salbatzaile.
